حجت‌الاسلام رحیم قربانی، استاد حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با ایکنا از آذربایجان‌شرقی با بیان اینکه گردشگری مذهبی عمدتاً با رویکرد عبادی، زیارتی، تبلیغ دینی و بازدید از مراکز تاریخی و مذهبی اتفاق می‌افتد، افزود: کشورهای اسلامی وزارت‌خانه‌ مستقلی برای گردشگری دارند اما ایران جزو معدود کشورهایی است که در این رابطه وزارتخانه ندارد؛ بدین جهت آنگونه که باید نمی‌تواند در سازمان‌های بین‌المللی در حوزه گردشگری عضویت موثری داشته باشد.

وی با اشاره به این‌که گردشگری اسلامی و مذهبی و گردشگری حلال، حلقه‌ مفقوده توسعه صنعت توریسم در ایران اسلامی است، گفت: گردشگری مذهبی یکی از فرصت‌های بسیار مغتنم در حوزه توریسم در کشورهای اسلامی به‌ویژه در ایران است.
حجت‌الاسلام قربانی تأکید کرد: هر چند در ایران سازمان در رابطه با گردشگری وجود دارد اما حوزه فعالیت‌های یک سازمان با یک وزارتخانه متفاوت بوده و سازمان قدرت ایفای نقش مؤثر در بین نهادهای بین‌المللی را ندارد.
این استاد حوزه و دانشگاه با بیان این‌که «گردشگری مذهبی» یکی از حوزه‌های بسیار مهم گردشگری است، افزود: توریستی که وارد یک کشور اسلامی می‌شود اهداف خاصی را دنبال می‌کند و از جاذبه‌های توریستی آن کشور باخبر است؛ یعنی به دنبال دیدن آثار تاریخی و فرهنگی و مذهبی آن کشور است نه به دنبال انواع دیگر گردشگری.

گردشگری اسلامی در تبریز ۲۰۱۸
وی در ادامه به انتخاب تبریز به عنوان پایتخت گردشگری اسلامی در سال ۲۰۱۸ اشاره کرد و گفت: متاسفانه آنگونه که باید متولیان امر نتوانستند تبریز را در جهان به عنوان مقصد گردشگری اسلامی بشناسانند و به جرات می‌توان گفت که هیچ اثری از گردشگری اسلامی در سال ۲۰۱۸ تبریز وجود ندارد تا ابعاد مذهبی و اسلامی شهر تبریز را به نمایش بگذارد؛ چرا که گردشگری اسلامی یک عنوان تخصصی است برای نوعی گردشگری که در آن ابعاد و احکام اسلامی و رویکردهای مذهبی مثل زیارت مدنظر است؛ یعنی باید زیرساخت‌های لازم برای تحقق این نوع گردشگری که در دنیا با نوعی گردشگری حلال توصیف و دنبال می‌شود، فراهم می‌شد.

حجت‌الاسلام قربانی با تأکید بر این‌که متولیان فرهنگی شهر در تبریز ۲۰۱۸ به جای گردشگری اسلامی، سمت و سوی دیگری را مورد توجه قرار دادند، افزود: طراحی ایستگاه اتوبوس و تاکسی به سبک مدرن غربی(گرچه در جای خود شاید مطلوب بوده باشد)، جمع‌آوری برخی نمادها و سمبل‌های مذهبی مثل صندوق‌های صدقات مؤسسات خیریه که بیانگر تعاون مردم برای از بین آسیب‌های اجتماعی فقر است، پاکسازی جایگاه نصب علم و پرچم از معابر به بهانه پاکسازی معابر از عناصر اضافی گوشه‌ای از این اقدامات بود که باعث شد نتوانیم از این فرصت استفاده کنیم و تبریز را به عنوان مقصد گردشگری اسلامی به گردشگران دنیا معرفی کنیم.

این پژوهشگر مسایل دینی در این راستا متذکر شد: توریست اروپایی برای دیدن هتل‌های آنچنانی یا کافی شاپ با ارائه سرویس در کف پیاده‌رو به تبریز نمی‌آید، بلکه می‌آید تا عناصر تاریخی، فرهنگی و اسلامی این شهر را مشاهده کند؛ شهری که از دوران آل‌بویه و سپس در دوره ایلخانی و صفویه به عنوان پایتخت جهان تشیع مشهور بوده است.

احیای صنعت توریسم
وی با بیان این‌که تفکر غلطی است که فکر کنیم «اگر بخواهیم شهر تبریز را توریستی شود، باید آن را اروپایی کنیم» گفت: تنها راه احیای صنعت توریسم در تبریز و سایر شهرهای ایران، احیای ساختار گردشگری مذهبی و اسلامی است و اینکه بتوانیم وجود زمینه گردشگری حلال در ایران را به جهانیان تبلیغ کنیم و گردشگران علاقمندان به این حوزه را جذب کنیم.

وی با اشاره به آمار ورود گردشگران خارجی به کشور، گفت: متأسفانه در تولید محتوای گردشگری مذهبی از سوی مسئولان امر کوتاهی شده و علت این کوتاهی نیز نبود یک وزارتخانه مستقل در حوزه گردشگری است.

حجت‌الاسلام قربانی با اشاره به وجود ۲۸ نوع گردشگری که ۲۰ نوع آن با رویکرد اسلامی قابل دفاع است، افزود: در منابع دینی نیز روایات و آیات بسیاری در حوزه گردشگری و اقسام مختلف آن وجود دارد.

معاون پژوهشی جامعةالمصطفی واحد تبریز بیان کرد: علی‌رغم کوتاهی‌ها باز هم معتقدیم که تبریز ۲۰۱۸ می‌تواند مبدا شروعی برای ایجاد زمینه جهت استفاده از ظرفیت‌های گردشگری مذهبی و اسلامی به ویژه حوزه گردشگری حلال باشد؛ البته با توجه به این نکته که گردشگری حلال مخاطب عمومی بین المللی از تمامی کشورهای دنیا با ظرفیت بسیار بالا دارد و گردشگری مذهبی و اسلامی دارای مخاطب خاص در بین کشورهای اسلامی (مسلمان و غیر مسلمان) است.

وی در ادامه با بررسی ویژگی‌های آکادمیک گردشگری اسلامی و نمود آن در پیاده‌روی اربعین (بزرگترین تجمع مذهبی جهان) و با بیان این‌که پیاده‌روی اربعین با مبانی و اصول علمی گردشگری مذهبی انطباق کامل دارد، تشریح کرد: مقصد اصلی گردشگری اسلامی و مذهبی عمدتا اماکن مذهبی و زیارتی است که در پیاده‌روی اربعین کاملا نمود داشت.

گردشگری مذهبی
حجت‌الاسلام قربانی با بیان این‌که گردشگری مذهبی با کمترین آسیب‌های زیست محیطی همراه است، چرا که در این رابطه احکام شرعی ویژه‌ای وجود دارد، گفت: این موضوع را نیز می‌توان در شهرهای مذهبی از جمله مشهد و قم و همچنین پیاده‌روی اربعین مشاهده کرد.

وی بیان کرد: در گردشگری مذهبی و اسلامی اقشار مختلف جامعه از فقیر گرفته تا غنی مشارکت می‌کنند که این موضوع نیز در پیاده‌روی اربعین خود را نشان داد و تمامی اقشار جامعه در آن اجتماع میلیونی حضور یافتند.

این استاد دانشگاه با تأکید بر این‌که گردشگری مذهبی جزو ساده‌ترین و بی پیرایه‌ترین مراسم‌ گردشگری است، افزود: در انواع دیگر گردشگری شاید نوعی اشرافیگری وجود داشته باشد ولی گردشگری مذهبی با ساده‌ترین شکل‌ امکان‌پذیر است؛ این موضوع نیز در پیاده‌روی اربعین کاملا نمود داشت.

حجت‌الاسلام قربانی با تأکید بر این‌که گردشگری مذهبی غالباً در قالب زیارت اتفاق می‌افتد، افزود: گردشگری مذهبی علاوه بر جنبه‌های مذهبی و معنوی، جنبه‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی نیز دارد و معمولاً اماکن مذهبی محل برپایی نماز جمعه، جشن‌های مذهبی، اجتماعات سیاسی و ملی، رویدادهای مهم تاریخی و فرهنگی است که در پیاده‌روی اربعین کاملاً نمود داشت.

وی در ادامه با تأکید بر این‌که سفرهای مذهبی غالباً به صورت جمعی و گروهی انجام می‌گیرد که ظرفیت بزرگی است، افزود: این جنبه از گردشگری اسلامی نیز در پیاده‌روی اربعین نمود داشت.

وی با بیان این‌که کربلا جزو پنج مرکز بین‌المللی(مکه، مشهد، واتیکان، بیت‌المقدس و کربلا) است که در کل دنیا مورد توجه است، از این‌رو از نظر راهبردی پیاده‌روی اربعین اهمیت بسیاری دارد.

فرهنگ زیارت
این پژوهشگر مسایل دینی تأکید کرد: مشهد و کربلا دو مرکز مهم و مورد توجه گردشگران خارجی است اما متأسفانه متولیان فرهنگی کشورهای اسلامی ظاهراً هیچ برنامه‌ای در این رابطه ندارند.

وی با بیان این‌که مطالعاتی در دهه ۸۰ در مشهد در مورد «فرهنگ زیارت» انجام گرفت که نهایتا در اوایل سال ۹۰ تعطیل شد، گفت: مسئول تحقیقات اعلام کرد که چون به این قضیه (زیارت میلیونی امام رضا علیه السّلام) از بُعد صنعت توریسم نگاه نمی‌کنند، مطالعات را تعطیل کرده‌اند.

وی نقش رسانه، ماهواره و روزنامه‌ها در مجامع علمی در این رابطه را بسیار مهم برشمرد و از مراجع ذیربط خواست تا رویداد مهم پیاده‌روی اربعین را با بحث گردشگری اسلامی و مذهبی پیوند دهند و همچنین مشخص کنند که دانشگاه‌ها و مراکز علمی چه نقشی در گردشگری مذهبی دارند و یا اصلا در ارائه محتوا برای گردشگری مذهبی نقشی دارند یا نه!

پیاده‌روی اربعین؛ عامل برقراری صلح
حجت‌الاسلام قربانی با تأکید بر این‌که پیاده روی اربعین از عوامل مؤثر در برقراری صلح و افزایش وحدت و هم‌افزایی است، گفت: متأسفانه نتوانسته‌ایم این موضوع را برای جهانیان بشناسانیم که اگر گفتمان صلح آنرا به جهان عرضه کنیم، گردشگری صلح نیز در این رویداد تبلور و نمود خاص جهانی می‌یابد.

معاون پژوهشی جامعة‌المصطفی واحد تبریز در ادامه به اهمیت بحث مهمان‌پذیری در صنعت توریسم اشاره کرد و گفت: یکی از ظرفیت‌های توریسم مذهبی ایجاد سیستم مهمانپذیری توسط همیاری و همکاری مردمی است، چنانچه در جریان پیاده‌روی اربعین این قضیه نمایان شد و حتی وزیر نیروی کشور عراق خانه شخصی خود را با همه امکاناتش در اختیار زوار حسینی قرار داد.

حجت‌الاسلام قربانی با بیان این‌که باید بر روی پیاده‌روی اربعین تمرکز کرده و با پیوند دادن آن به نوع آکادمیک و صنفی گردشگری اسلامی، آن را در دنیا بشناسانیم، یادآور شد: اتاق‌های فکری دشمن بر روی این موضوع کار می‌کنند که چگونه این رویداد مهم میلیونی را به نفع خود و به ضرر مسلمانان رقم بزنند و اگر متولیان کشورهای اسلامی در این رابطه کار حساب شده نکرده و برای استفاده از ظرفیت‌های بالای جهانی آن برنامه‌ریزی نکنند، آسیب‌های بزرگی را در پی خواهد داشت.

تبدیل گردشگری اسلامی به رشته آکادمیک
این کارشناس مسایل مذهبی بر لزوم تبدیل گردشگری اسلامی و مذهبی به یک رشته آکادمیک تأکید کرد و گفت: هیچ دانشگاهی در کشور چنین رشته‌ای را ندارد، در حالی که این ظرفیت (گردشگری اسلامی و مذهبی) در کشورمان وجود دارد.

وی با بیان این‌که اولین دایرة‌المعارف گردشگری در جهان اسلام توسط یک غیرمسلمان به تألیف درآمد، افزود: آیا این با خرد و قوانین الهی سازگاریی دارد که باید منتظر باشیم تا یک مسیحی و مستشرق کتابی نوشته و رشته ای تاسیس کند تا ما نیز به تاثر از آن رشته را ایجاد کنیم؟

وی افزود: هرچند جناب نوئل اسکات (مؤلف اولین دایرة‌المعارف گردشگری در جهان اسلام) یک استاد و محقق مشهور و متبحر است و با مشورت پروفسور جعفر جعفری کتاب را به تالیف درآورده است، اما آیا نباید چنین کتابی به دست یک اسلام شناس مسلمان نوشته می‌شد؟

حجت‌الاسلام قربانی با بیان اینکه در ایران مجموعه‌ای تحت عنوان انجمن گردشگری مذهبی نداریم که بتواند به طور علمی و صنفی امور مربوط به گردشگری مذهبی را ساماندهی کند و جای خالی «اتحادیه یا انجمن ملی گردشگری اسلامی» در کشور و همچنین «اتحادیه بین‌المللی گردشگری اسلامی» در بین کشورهای اسلامی به شدت احساس می‌شود، افزود: در کشور انجمن گردشگری ایران، انجمن گردشگری اکوتوریسم وجود دارد اما انجمن گردشگری مذهبی نداریم و این قضیه بطور جدی جای سوال دارد که چرا متولیان امر گردشگری و مجامع علمی حوزوی و دانشگاهی به این حوزه ورود نکرده و به امر گردشگری مذهبی و اسلامی با دید صنفی نگاه نشده است؟!